De meest voorkomende types van haaruitval (alopecie)
Haaruitval of haarverlies (alopecie) is een veelvoorkomend haarprobleem bij zowel mannen als vrouwen en kan door vele factoren worden veroorzaakt. Genetische aanleg en hormonale stoornissen kunnen een rol spelen, maar ook fysieke en emotionele stress die bijvoorbeeld wordt ervaren door het lichaam dat een operatie ondergaat. De meest voorkomende vormen van haarverlies zijn androgenetische alopecie en telogeen effluvium.
Alopecia androgenetica
Alopecia androgenetica is het meest voorkomende type haarverlies en treft tot 80% van de mannen en 50% van de vrouwen 1,10. Het typische patroon voor mannen is haarverlies in de temporale, frontale en kruingebieden van de hoofdhuid, terwijl bij vrouwen doorgaans een diffuse dunner wordend haar bij de kruin voorkomt 2. Alopecia androgenetica is een chronische en progressieve ziekte die gekenmerkt wordt door miniaturisatie van het haar 3. Het miniaturisatieproces omvat inflammatie en verkorting van de anagene (groei) haarcyclusfase, wat kan leiden tot permanent haarverlies 4,15. Dihydrotestosteron is het belangrijkst betrokken hormoon. Dit hormoon wordt geproduceerd bij een onomkeerbare conversie van testosteron door 5-alpha-reductase. Deze conversie vindt plaats in de cellen van de haarfollikels en leidt tot haarverlies door dat dihydrotestosteron (DHT) bindt aan receptoren op haarfollikels 5.
Telogen effluvium
Telogen effluvium is een veel voorkomende oorzaak van diffuus haarverlies zonder littekens dat meestal wordt veroorzaakt door fysiologische stress zoals bevalling of plotseling gewichtsverlies, tekorten aan voedingsstoffen, bepaalde medicijnen enz. Na een stressvolle gebeurtenis ondergaan de anagene (groei) haarzakjes van de menselijke hoofdhuid een versnelling van hun groei haarcyclus en komen ze voortijdig in de telogene (rust)fase terecht (via onbekende mechanismen) 6. Ongeveer 2-3 maanden na de uitlokkende gebeurtenis resulteert dit in een enorme haaruitval 7. De acute vorm van Telogen effluvium lost zich normaal spontaan op, met volledige hergroei van het haar.
Wanneer de meest algemeen aanvaarde oorzaken van continu telogeen haarverlies echter aanhouden, kan de aandoening chronisch worden. Soms kan er geen onderliggende oorzaak worden geïdentificeerd en wordt de term ‘chronisch telogen effluvium’ gebruikt om die ogenschijnlijk idiopathische gevallen van aanhoudend telogeen haarverlies, van ten minste zes maanden, te categoriseren 28.
Haaruitval na een bariatrische ingreep
Haarverlies is een erkende complicatie na bariatrische chirurgie. Het kan te wijten zijn aan snel gewichtsverlies, onvoldoende eiwitinname of een tekort aan vitamines en mineralen na bariatrische chirurgie. Op basis van een recente meta-analyse varieert de totale incidentie van haarverlies van 4,5% tot 80%, afhankelijk van het type bariatrische ingreep, de periode na de operatie en de nutritionele status van de patiënt 8. Hoewel het meestal onschadelijk is, kan haarverlies na bariatrische chirurgie de mentale gezondheid, het zelfbeeld en de levenskwaliteit van de patiënt beïnvloeden 9. Met betrekking tot de twee meest voorkomende procedures (laparoscopic sleeve gastrectomy vs laparoscopic Roux-en-Y gastric bypass), is de incidentie van haarverlies dezelfde bij beide types (~50-60%) 8.
Gemiddeld verschijnen de eerste tekenen van haaruitval ongeveer drie maand na de operatie en houden deze zes maand aan 11. De incidentie van haaruitval neemt ook af naarmate de opvolging langer duurt ~60% (<12 maand) tot 35% (> 12 maand) 8. Haarverlies stopt meestal spontaan, maar herhaling van het probleem en haarverlies op lange termijn zijn mogelijk.
Wat geslacht en leeftijd betreft, lijkt haarverlies na bariatrische chirurgie vaker voor te komen bij vrouwen en bij jongere patiënten 8. Dit kan echter te wijten zijn aan het feit dat vrouwen en jongere patiënten vanuit esthetisch perspectief sneller haarverlies melden en hogere eisen stellen aan de ondersteuning van de hoofdhuid 11,14. Dit duidt er desondanks op dat jongere vrouwen na de operatie meer aandacht en zorg nodig hebben.
Nutritionele tekorten kunnen een deel zijn van het onderliggend probleem. Deze kunnen al aanwezig of verworven zijn, omdat sommige soorten bariatrische operaties leiden tot malabsorptie van essentiële voedingsstoffen zoals eiwitten, mineralen en vitamines. Er is bijvoorbeeld aangetoond dat de zink-, ferritine- en vitamine B9-waarden lager zijn bij patiënten met haarverlies na een operatie 8. Daar zinktekort ook gelinkt is met niet-operatiegerelateerde vormen van haarverlies, zoals alopecie 12,13,16, werd voorgesteld dat patiënten die een gastric bypass ondergingen dagelijks een hogere dosis zink zouden moeten innemen 17. Hoewel het exacte werkingsmechanisme van zink bij haargroei nog niet gekend is, is zink een bekende cofactor van enzymen die betrokken zijn bij de eiwittensynthese en celdeling, en die cruciaal zijn voor pathways die betrokken zijn bij de haargroeicyclus 13.
Kopertekort wordt ook gemeld na een bariatrische ingreep 22. Koper is betrokken bij de melanineproductie en is daarom belangrijk voor de haarpigmentatie. Lage kopergehaltes kunnen de haarkleur beïnvloeden, wat mogelijks kan leiden tot vroegtijdige vergrijzing van het haar 24.
Biotine speelt een kritische rol in de ontwikkeling van haarfollikels 25. De link tussen biotine-tekort en haarverlies werd eerst opgemerkt bij patiënten die totale parenterale voeding gedurende een lange periode kregen. Er werd vastgesteld dat haarverlies stopte nadat patiënten supplementen met biotine kregen 26. Biotinesuppletie heeft merkbare gunstige effecten na een sleeve operatie waarbij tekorten gemeten werden 27.
Hoe haarverlies als gevolg van bariatrische chirurgie voorkomen en ondersteunen?
Naast het benutten van een gezond, nutriëntenrijk dieet, moeten een kwaliteitsvol eiwittensupplement en een specifieke multivitamine-mineralencomplex worden ingenomen om nutritionele tekorten te voorkomen. Zwavelhoudende aminozuren die aanwezig zijn in eiwittensupplementen leveren de bouwstenen voor keratine, terwijl zink en biotine betrokken zijn bij de keratinesynthese. Zinksuppletie is vooral cruciaal, zoals hierboven vermeld.
Wat kunnen we nog doen?
Niettegenstaande suppletie met extra nutritionele eiwitten en een multivitamine/mineralencomplex na een bariatrische ingreep toegediend wordt, is haarverlies post-chirurgie nog steeds heel frequent. Daarom is bijkomende suppletie met specifieke ingrediënten, die een invloed hebben op het haar, vaak nodig. Natuurlijke, klinische bestudeerde ingrediënten zoals Serenoa repens (Saw palmetto) en olie van Panicum miliaceum-zaden zijn hier voorbeelden van. Beiden gecombineerd met zonnebloemolie, een Triticum vulgare-extract en Rosemarinus officinalis-bladextract, ondersteunen haargroei bij de meest voorkomende types van haaruitval, namelijk alopecia androgenetica en telogen effluvium.
Serenoa repens
Serenoa repens is een goed bestudeerd 5-alfa-reductase inhibitor. Het bevat stoffen zoals vetzuren die de 5-alfa-reductase blokkeren en bijgevolg ook de productie van dihydrotestosteron, verantwoordelijk voor haaruitval via binding van anagene receptoren op de haarzakjes 18. Een systematische review van klinische onderzoeken heeft aangetoond dat suppletie met Serenoa repens gunstig is bij patiënten met alopecia androgenetica en telogen effluvium 19.
Panicum miliaceum-zaadolie, zonnebloemolie, Triticum vulgare-extract en Rosemarinus officinalis-bladextract
Het gepatenteerde mengsel van Panicum miliaceum-zaadolie, zonnebloemolie, Triticum vulgare-extract en Rosemarinus officinalis-bladextract heeft in een dubbelblinde klinische studie met telogen effluvium-patiënten aangetoond dat het, na 3 maanden behandeling, het aantal haren in de rustfase (telogen) en droge hoofdhuid aanzienlijk vermindert. Patiënten meldden ook een verbetering van haarvolume en -glans 20. Het verbetert de celproliferatie in de haarzakjes via een verhoogde afscheiding van insuline-groeifactor-1 en het stimuleert de collageendikte in de extracellulaire matrix van de haarzakjes 21.
Literatuur
1 Hamilton JB. Patterned loss of hair in man; types and incidence. Ann N Y Acad Sci. 1951;53(3):708–728.2;
2 Gupta M, Mysore V. Classifications of patterned hair loss: a review. J Cutan Aesthet Surg. 2016;9(1):3–12
3 Ramos PM, Miot HA. Female pattern hair loss: a clinical and pathophysiological review. An Bras Dermatol. 2015; 90(4):529–543.
4 Kligman AM. The comparative histopathology of male-pat-tern baldness and senescent baldness. Clin Dermatol.1988;6(4):108–118.8.
5 Bayne EK, Flanagan J, Einstein M, et al. Immunohistochemical localization of types 1 and 2 5alpha-reductase in human scalp. Br J Dermatol. 1999; 141(3):481–491.
6 KLIGMAN AM. Pathologic dynamics of human hair loss. I. Telogen effuvium. Arch Dermatol. 1961;83:175-198.
7 Chien Yin GO, Siong-See JL, Wang ECE. Telogen Effluvium - a review of the science and current obstacles. J Dermatol Sci. 2021;101(3):156-163.
8 Zhang W, Fan M, Wang C, et al. Hair Loss After Metabolic and Bariatric Surgery: a Systematic Review and Meta-analysis. Obes Surg. 2021;31(6):2649-2659. doi:10.1007/s11695-021-05311-2.
9 Schielein MC, Tizek L, Ziehfreund S, Sommer R, Biedermann T, Zink A. Stigmatization caused by hair loss - a systematic literature review. J Dtsch Dermatol Ges. 2020;18:1357–1368
10 Piraccini BM, Alessandrini A. Androgenetic alopecia. G ItalDermatol Venereol. 2014;149(1):15–24
11 Guo H, Zhu J, Ma Y, et al. Risk factors analysis of hair loss in obese patients after laparoscopic sleeve gastrectomy. Chin J Dig Dis Surg. 2017;16:592–595.
12 Thompson JM, Mirza MA, Park MK, Qureshi AA, Cho E. The Role of Micronutrients in Alopecia Areata: A Review. Am J Clin Dermatol. 2017;18:663–679;
13 Almohanna HM, Ahmed AA, Tsatalis JP, Tosti A. The role of vitamins and minerals in hair loss: a review. Dermatol Ther (Heidelb) 2019;9:51–70. doi: 10.1007/s13555-018-0278-6
14 Ledoux S, Flamant M, Calabrese D, Bogard C, Sami O, Coupaye M. What are the micronutrient deficiencies responsible for the most common nutritional symptoms after bariatric surgery? Obes Surg. 2020;30:1891–1897. doi: 10.1007/s11695-020-04412-8.
15 Dinh QQ, Sinclair R. Female pattern hair loss: current treat-ment concepts. Clin Interv Aging. 2007;2(2):189–199.
16 Jin W, Zheng H, Shan B, Wu Y. Changes of serum trace elements level in patients with alopecia areata: A meta-analysis. J Dermatol. 2017;44:588–591;
17 Mahawar KK, Bhasker AG, Bindal V, Graham Y, Dudeja U, Lakdawala M, Small PK. Zinc Deficiency after gastric bypass for morbid obesity: a systematic review. Obes Surg. 2017;27:522–529. doi: 10.1007/s11695-016-2474-8.
18 Rossi A, Mari E, Scarno M, et al. Comparitive effectiveness of finasteride vs Serenoa repens in male androgenetic alopecia: a two-year study. Int J Immunopathol Pharmacol. 2012;25(4):1167-1173
19 Evron E, Juhasz M, Babadjouni A, Mesinkovska NA. Natural Hair Supplement: Friend or Foe? Saw Palmetto, a Systematic Review in Alopecia. Skin Appendage Disord. 2020;6(6):329-337.
20 Keophiphath M, Courbière C, Manzato L, Lamour I, Gaillard E. "Miliacin encapsulated by polar lipids stimulates cell proliferation in hair bulb and improves telogen effluvium in women". J Cosmet Dermatol. 2020;19(2):485-493.
21 Boisnic S, Branchet MC, Gaillard E, and Lamour I. Miliacin Associated with Polar Lipids: Effect on Growth Factors Excretion and Extracellular Matrix of the Dermal Papilla Hair Follicle Model Maintained in Survival Conditions. Hair Ther Transplant 2016, 6:2.
22 Krzizek EC, Brix JM, Stöckl A, Parzer V, Ludvik B. Prevalence of Micronutrient Deficiency after Bariatric Surgery. Obes Facts. 2021;14(2):197-204.
24 El-Sheikh AM, Elfar NN, Mourad HA, Hewedy ES. Relationship between Trace Elements and Premature Hair Graying. Int J Trichology. 2018;10(6):278-283
25 Vannucchi H, Chiarello PG. Biotin and pantothenic acid.In: Cozzolino SM (ed). Bioavailability of Nutrients, 2ndEd. Sa˜o Paulo: Manole, 2007, p. 411.
26 Innis SM, Allardyce DB. Possible biotin deficiency in adults receiving long-term total parenteral nutrition. Am J Clin Nutr 1983;37:185–187.
27 Şen O, Türkçapar AG. Hair Loss After Sleeve Gastrectomy and Effect of Biotin Supplements. J Laparoendosc Adv Surg Tech A. 2021;31(3):296-300.
28 American Journal of Clinical Dermatology (2023) 24:513–520 https://doi.org/10.1007/s40257-023-00760-0.